Literaire leesgesprekken in de onder- en bovenbouw van de basisschool

Klaske Dankert in gesprek met ervaringsdeskundigen

Ineke Oesterholt is leerkracht van groep 7 en 8 van RK Basisschool Antonius in Vragender. Zij heeft met haar leerlingen leesgesprekken gevoerd aan de hand van het bekende boek van Jacques Vriens Achtste-groepers huilen niet. Jacqueline Terwijn is educatiespecialist bij de Openbare Bibliotheek West-Achterhoek. Zij heeft aan basisschool De Rank in Toldijk een leesgesprek gevoerd met leerlingen van groep 1 en 2. Dat deed zij met het prentenboek Kom uit die kraan!!, geschreven door Tjibbe Veldkamp en geïllustreerd door Alice Hoogstad. Beiden vertellen enthousiast over hun ervaringen met de leesgesprekken.

Leesgesprekken in groep 7 en 8

Ineke had al ervaring met het voeren van leesgesprekken. Vorig jaar las ze samen met de leerlingen van groep 7 en 8 de boeken Gips van Anna Woltz en Verkocht van Hans Hagen. Aan de hand van deze boeken voerde ze haar eerste serie leesgesprekken met de leerlingen. Dit jaar heeft Ineke gekozen voor één boek.

‘De leesgesprekken zijn mooie, maar ook intensieve lessen. Eén boek met daaromheen de vijf lessen met leesgesprekken is voor de leerlingen genoeg.’

Hoewel de leerlingen van de huidige groep 7 nog geen ervaring hadden met de leesgesprekken, pakten ze de werkvormen snel op en deden ze gemotiveerd mee. Ze sloten zich soepel aan bij de leerlingen uit groep 8, voor wie deze werkvorm al bekend was. De reden dat dit zo gemakkelijk ging, was volgens Ineke de bewuste keuze van het te lezen boek, namelijk Achtste-groepers huilen niet.

‘Het boek maakte indruk op de leerlingen. De meesten hebben het met interesse gelezen. Daarnaast kenden de meeste leerlingen het verhaal al, omdat ze de film hadden gezien. Aan het einde van de leesgesprekken gaven de kinderen aan dat ze deze vorm van lezen heel prettig vonden, omdat het – in hun eigen woorden – een andere manier van lezen is. Ze vinden het leuk om met elkaar in gesprek te gaan over het boek. Ook de creatieve werkvormen spreken aan.’

Op de vraag welke werkvorm een succes was, noemt Ineke het ‘stille-wand-gesprek’ dat de leerlingen moesten voeren naar aanleiding van een fragment uit het boek. Ook populair was het maken van een collage over een gekozen personage en over de ontwikkeling die dat personage meemaakt.
Sommige leerlingen waren zo enthousiast dat ze hier een mooie gedragspatroongrafiek van hebben gemaakt. 

Tot slot is het uitnodigen van de schrijver van het boek een mooie afsluiting van de leesgesprekken.

‘Vorig jaar hebben we na de leesgesprekken over het boek Verkocht de schrijver Hans Hagen uitgenodigd. De leerlingen uit groep 8 praten daar nog steeds over.’

Leesgesprekken met de kleuters

Jacqueline is dit jaar voor het eerst aan de slag gegaan met de leesgesprekken. Als educatiespecialist van de Openbare Bibliotheek voert zij op basisscholen het eerste leesgesprek van de serie. Daarna nemen de leerkrachten haar rol over. Dit schooljaar introduceerde zij aan de 33 leerlingen van groep 1 en 2 van basisschool De Rank in Toldijk het prentenboek Kom uit die kraan!!.

‘Het voordeel van zo’n serie leesgesprekken bij kleuters is dat het prentenboek vaker wordt voorgelezen. Hierdoor leren de kinderen het boek goed kennen.
Uit onderzoek blijkt namelijk dat kinderen het verhaal pas echt helemaal begrijpen wanneer het minimaal vijf keer is voorgelezen. Pas dan doorzien ze alle karakters en kunnen ze alle verhaallijnen onderscheiden.
Voor verhaalbegrip is de serie leesgesprekken dus heel zinvol.’

Jacqueline heeft in de eerste les het boek in het geheel voorgelezen. Het doel was om de kinderen te laten ontdekken wat het verschil was tussen het verhaal in de illustraties en het verhaal zoals dat in de tekst staat beschreven. Jacqueline lacht als ze daaraan terugdenkt.

‘Nadat ik het boek had uitgelezen en ik er met de leerlingen over had gesproken, stak een jongetje spontaan zijn duim omhoog. Zo mooi vond hij het boek en het gesprek daarover!’

Na het eerste leesgesprek nemen de jonge leerlingen het boek mee naar huis, samen met de bijbehorende speel- en ontdekbrief. Het is de bedoeling dat ouders het boek nog eens voorlezen. Ze kunnen daarbij de spelletjes en puzzeltjes uit de speel- en ontdekbrief gebruiken. In het tweede leesgesprek komen de verschillende karakters van de personages aan de orde. De leerkracht leest het verhaal nogmaals voor en de kleuters geven met post-its aan of de verschillende personages ‘lief’ ‘neutraal’ of ‘stout’ zijn. In het laatste gesprek ontdekken de leerlingen wie de hoofd- en bijfiguren zijn. Op deze manier wordt in elk leesgesprek een literair aspect uit het boek belicht. Zo werken de leerlingen, ook al in groep 1 en 2, aan de ontwikkeling van hun literaire competentie. 

Van leerkrachten hoort Jacqueline positieve reacties:

‘Ze vinden het allemaal fijn dat ze zo dichtbij het boek mogen blijven. De gesprekken zijn heel verdiepend. In veel andere lessen voert de leerkracht rondom een boek vaak werkvormen uit die vooral breed zijn. Bij de leesgesprekken blijft de leerkracht meer ín het verhaal. Verbreden lukt altijd wel, maar verdiepen is lastig. Met de ontworpen leesgesprekken krijgen de leerkrachten hiervoor mooie handvatten aangereikt.’

Samen met studenten en ouders

De leesgesprekken voor de onder-, midden- en bovenbouw zijn samen met studenten van Iselinge Hogeschool ontwikkeld. Jacqueline heeft die samenwerking als heel plezierig en zinvol ervaren.

‘Door de samenwerking met studenten kregen we feedback van elkaar en werden we voortdurend op scherp gesteld. We konden samen heel gericht naar het doel van de lessen kijken en elkaar daarin ook corrigeren. De studenten waren top! Ze hebben zich goed in de materie verdiept en ze konden echt een waardevolle bijdrage leveren. Ik ben blij met deze samenwerking.’

Ineke deelt deze mening. Daarnaast is zij ook enthousiast over de betrokkenheid van de ouders. Ze vertelt dat De Antoniusschool aan het begin van het schooljaar een ouderavond heeft georganiseerd waarin ouders worden geïnformeerd over de leesactiviteiten binnen de school.

‘De Antoniusschool is al een tijdje bezig om een leesschool te worden. Tijdens de ouderavond heb ik verteld over de leesgesprekken van vorig jaar. Ouders konden naar filmpjes linken, ze konden materialen van de leerlingen bekijken en ze konden natuurlijk de boeken zien. Zo worden de ouders meegenomen in de leesontwikkeling van hun kind. Daarnaast moeten de kinderen thuis het boek lezen, dus ouders zien een lezend kind. Ik heb een keertje meegemaakt dat een leerling thuis niet verder kon lezen, omdat zijn moeder het boek nog niet uit had.’

Opbrengsten van leesgesprekken

Volgens Jacqueline en Ineke levert het voeren van de leesgesprekken veel op. Het enige wat scholen hoeven te doen is de leskist lenen, via de Bibliotheek West-Achterhoek of via het KCO op Iselinge Hogeschool. Daarna kunnen de boeken worden gelezen en de gesprekken worden gevoerd. Leerlingen kunnen op deze manier komen tot verdieping van het boek. Ineke noemt nog andere opbrengsten.

‘De leesgesprekken stimuleren het groepsgevoel en de sociaal-emotionele binding in de klas. De leerkracht en de leerlingen beleven samen de sfeer en de gebeurtenissen in het boek.’

Jacqueline vult aan dat leerlingen leren te spreken en te luisteren zonder oordelen. Ze ontdekken dat je met elkaar over het boek kunt spreken vanuit een verschillend perspectief.

‘Leerlingen luisteren naar elkaar. Ze leren accepteren dat een medeleerling anders denkt of een afwijkende visie heeft op het boek. Ze leren daardoor nadenken over de vraag: waardoor komt het dat ik anders denk over het boek dan mijn medeleerling? Dat is een mooi leerdoel.’

Toekomstdroom

Tot slot vertellen Jacqueline en Ineke wat hun toekomstdroom is met betrekking tot het voeren van leesgesprekken. Jacqueline zou graag samen met Mariëlle Dortant (docent taal/lezen op Iselinge Hogeschool) op een landelijk congres van Stichting Lezen vertellen over de leesgesprekken en wat er op Iselinge Hogeschool aan lesmateriaal is ontwikkeld.

‘Het zou mooi zijn wanneer de leesgesprekken landelijke bekendheid zouden krijgen. Ik merk dat leerkrachten en leesconsulenten behoefte hebben aan handvatten bij het voeren van leesgesprekken. Wij hebben die handvatten en voorbeelden gewoon in huis.’

Ineke heeft als doel om de naaste collega’s te informeren. Zij wil in elk geval volgend jaar samen met een collega de leesgesprekken voeren.

‘Mijn droom is om de leesgesprekken zo te faciliteren dat deze niet beperkt blijven tot een enkele leerkracht. Kennisdeling en het zorgen voor materialen is heel belangrijk. De droom van de leesschool komt steeds meer uit. Dat is waar wij al jaren aan werken!’