door: Liz Nijhuis en Renée Messing, studenten Iselinge Hogeschool

Literaire leesgesprekken in groep 3-4

De leesgesprekken voor groep 3 en 4 zijn ontwikkeld bij het boek De tuin van de walvis, geschreven door Toon Tellegen. De leesgesprekken zijn uitgevoerd door twee studenten uit het leernetwerk: Liz Nijhuis op basisschool Het Hof in Lichtenvoorde en Renée Messing op basisschool De Plakkenberg in Silvolde. Het doel van de leesgesprekken is het vergroten van de leesmotivatie en literaire competentie.

De tuin van de walvis heeft de Zilveren Griffel gewonnen in 2016: dit is één van de redenen dat het boek gekozen is voor de leesgesprekken. Bovendien kan het boek gebruik worden om de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen te bevorderen. Het boek gaat namelijk over een walvis die zich eenzaam voelt: hij wil een tuin op zijn rug, zodat er meer dierenvrienden bij hem op bezoek komen. Hij heeft al een fontein. In het verhaal komen er verschillende dieren op bezoek: de sprinkhaan legt de tuin aan, de neushoorn en het nijlpaard genieten van zijn bankje en de walrus raakt de weg kwijt in zijn nieuwe tuin. De walvis vindt het bezoek geweldig en hij is blij dat er nu dierenvrienden bij hem op bezoek komen. Hij komt daarnaast wel in tweestrijd met zichzelf door de tuin: zijn grootste hobby is namelijk het duiken en het maken van golven op de oceaan met zijn staartvin. Dit kan niet meer, omdat anders de tuin wordt vernietigd. Samen met de leerlingen wordt er gepraat over de veranderende gevoelens van de walvis en hierbij wordt een vertaalslag gemaakt van de wereld in het boek naar het mensenleven.

Eerste leesgesprek

Tijdens de eerste bijeenkomst van de leesgesprekken is het boek ingeleid door de leerkracht. De eerste pagina’s zijn voorgelezen. De activiteit die bij het eerste leesgesprek hoort, is het tekenen van je mooiste droom of wens. Wij hebben ervaren dat bij deze opdracht de gemaakte tekeningen van de leerlingen erg verschillen. 
Enkele leerlingen zijn materialistisch ingesteld en anderen laten hun fantasie spreken. Aan het einde van het eerste leesgesprek vertellen de leerlingen in een binnen/buitenkring over hun mooiste droom of wens. Eén van de leerlingen droomt dat hij erg rijk wordt. Hij heeft 10.000 euro getekend en daar ook allemaal dingen bij bedacht die hij van dat geld wil kopen. Hij gaat wonen in een groot kasteel met een heel dure, rode auto. Dit is één van de voorbeelden van wat de leerlingen getekend hebben. Alle leerlingen hebben goed nagedacht over wat ze nou echt willen. Een jongen uit groep 4 wenst dat alle ongezonde dingen gezond worden en alle gezonde dingen ongezond. Hij wenst dat je in de schoolpauzes chips en patat mag eten; dit valt dan onder gezonde etenswaren. De tekeningen leverden leuke en interessante gesprekken op in de binnen/buitenkring. 

Tweede leesgesprek

Het tweede leesgesprek stond in het teken van het ontwerpen van de tuin op de rug van de walvis. De leerlingen hebben het boek mee naar huis gehad en hebben samen met een ouder/verzorgende het tweede fragment gelezen. De sprinkhaan, die op bezoek komt bij de walvis, heeft verschillende voorwerpen meegenomen voor de tuin en de walvis heeft zijn wensen uitgesproken. Zonder dat de leerlingen wisten hoe de tuin er uiteindelijk uit zou zien, zijn ze begonnen aan het ontwerpen van de tuin. Twee leerlingen uit groep 3 hebben een ontwerp gemaakt waarbij de walvis een waterdichte kom op de rug heeft. ‘’Hierdoor kunnen alle landdieren bij de walvis in de oceaan op bezoek komen en blijven ademen.’’  Daarnaast hebben alle leerlingen rekening gehouden met de wensen van de walvis: hij is trots op zijn fontein en wil graag een bankje voor zijn bezoek. Dit hebben alle leerlingen ook getekend. De leerlingen hebben na het ontwerpen van de tuinen kritisch bij elkaar gekeken: zie hiervoor de foto hieronder. Wat heeft mijn klasgenoot wel ontworpen en wat heb ik anders gedaan? Wat vooral opviel, was dat iedere leerling een fontein had getekend: deze was ook erg belangrijk voor de walvis. De fontein is het enige wat de walvis zelf al heeft. Alle andere dingen uit de tuin moeten aangelegd worden, de fontein is van hemzelf. Een aantal leerlingen heeft op de illustratie uit het boek gezien dat de sprinkhaan een schommel heeft meegenomen voor de walvis; dit hebben ze dus getekend in de boom op de rug van de walvis. 

Derde leesgesprek

Het gevoel van de walvis was het uitgangspunt voor het derde leesgesprek. Tijdens het voorlezen van het derde fragment moesten de leerlingen groene, oranje en rode kaartjes plakken in hun boek. Hierbij lazen zij mee met de leerkracht. Een groen kaartje staat voor een blije emotie, een rood kaartje voor een verdrietig of boos gevoel en het oranje kaartje ligt tussen deze twee emoties in. Na het voorlezen hebben we het gehad over de verschillende emoties van de walvis. Waarom heb je na een groen kaartje een rood kaartje gelegd? Wat gebeurde er waardoor de walvis zich verdrietig voelde? Klassikaal zijn we begonnen met het maken van een GPG, een gedragspatroongrafiek. In deze grafiek wordt het gedrag van de walvis uitgewerkt in emoties. We hebben gemerkt dat dit het moeilijkste leesgesprek was voor de leerlingen. Dit komt vooral, omdat het begrip grafiek nog erg abstract is voor hen. Ze konden goed het gevoel van de walvis uit de tekst halen en dit beschrijven. Het weergeven in een grafiek was nog erg lastig. Dit hebben we opgelost door de resultaten van de grafiek klassikaal te bespreken.

Vierde leesgesprek

In het vierde leesgesprek hebben we het maken van de GPG weer opgepakt. De leerlingen hebben in viertallen, groep 3 en 4 door elkaar, een GPG gemaakt over het gevoel van de walvis. Het maken van de grafiek was nog steeds lastig. Echter, het doel van het derde en vierde leesgesprek is wel behaald. Het doel was namelijk het gevoel van de walvis herkennen en beschrijven. Aan het einde van het vierde leesgesprek hebben de leerlingen een uitnodiging geschreven voor hun ouders/verzorgers voor de tentoonstelling. Tijdens de tentoonstelling kunnen de leerlingen laten zien wat ze gemaakt en geleerd hebben over het boek. Met hun ouder kunnen ze in gesprek gaan over het boek en een stukje uit het boek lezen. De leerlingen hebben het boek mee naar huis genomen om het boek nog een keer te lezen met behulp van een ouder/verzorger.

Laatste leesgesprek

Tijdens het laatste leesgesprek hebben we een afsluitende activiteit gedaan. De leerlingen hebben in de speelzaal het spel ‘Spring Kikker Spring’ gespeeld. De situatiekaarten zijn gekoppeld aan het thema van het boek. Bij elke situatie is een vertaalslag gemaakt van het eigen gevoel naar het gevoel van de walvis. De leerlingen konden goed benoemen waarom ze bij een bepaalde emotie gingen staan. Sommige leerlingen wilden bijvoorbeeld helemaal geen tuin, omdat ze dan niet meer konden duiken. Ze wilden blijven duiken, wat de walvis dus het liefste doet. ‘‘Je moet altijd kiezen voor wat jij wil, ook al zeggen andere kinderen dat jij iets anders moet doen.’’ Dit was één van de uitspraken die naar voren kwam tijdens de activiteit. 

Afsluiting leesgesprekken

We hebben de leesgesprekken afgesloten met een tentoonstelling voor de ouders/verzorgers. Wij zijn super-tevreden met de opkomst! De tentoonstelling werd geopend om 13:45 uur, de school is om 14:00 uur afgelopen. De eerste ouders zijn dan toch op school om hun kind op te halen. Door de gemaakte uitnodigingen door de leerlingen zelf zijn ouders benieuwd geworden naar wat er tijdens de leesgesprekken aan de orde is gekomen. De leerlingen hebben enthousiast verteld over wat ze allemaal gedaan hadden. We hebben van een aantal ouders teruggekregen dat het boek moeilijk was om te lezen, vooral voor groep 3. Van de meeste ouders kregen we verder positieve reacties. De leerlingen waren enthousiast begonnen met lezen en ze hebben thuis gesprekken gehad over het boek en het thema van het boek. Dit was natuurlijk ons grootste doel: we wilden dat de leerlingen gesprekken gingen voeren over het boek en dit doel hebben we behaald. 

Tijdens het uitvoeren van de leesgesprekken hebben wij als studenten een grote betrokkenheid gezien bij de leerlingen. Samenwerking werd bij elk leesgesprek gestimuleerd en de leerlingen toonden een grote interesse voor het boek (zie het filmpje hierboven). De leerlingen hebben met veel enthousiasme gewerkt aan de verschillende activiteiten bij de gesprekken. Bovendien hebben wij onze mentoren ook geënthousiasmeerd voor het werken met de leesgesprekken in de toekomst. Zelf gaan wij in de toekomst zeker aan het werk met het voeren van leesgesprekken bij gezamenlijk gelezen boeken: leerlingen kunnen hierdoor onder leiding van de leerkracht ontdekken dat samen over boeken praten ertoe leidt dat je boeken beter gaat begrijpen, dat niet iedereen dezelfde mening over een boek heeft en dat de wereld in een boek lijkt op de echte wereld. Ervaringen van een walvis: daar kun je iets van leren